Εικαστικη φωτογραφια κειμενου, Copyright : Γιαννης Δογανης (Giannis Doganis)
"Ο αναλφάβητος του μέλλοντος θα είναι όχι μόνο αυτός που δεν θα ξέρει να γράφει, αλλά κι αυτός που δεν θα ξέρει να φωτογραφίζει",
πρέσβευε στα χρόνια του '20 ο Λάζλο Μοχόλυ Νάγκυ, διάσημο μέλος της γερμανικής σχολής Bauhaus (1919 - 1933). Ο άνεμος του μοντερνισμού έπνεε ήδη στην Ευρώπη και το καινούργιο εκφραστικό μέσο, η φωτογραφία, είχε ήδη αποκτήσει μια εκπληκτική σπουδαιότητα. Το Bauhaus είχε βασιστεί σε μια ριζοσπαστική ιδέα: να βελτιώσει την ζωή όλων μας βάζοντας την αισθητική στην καθημερινή ζωή. Ο Μοχόλυ Νάγκυ εβλεπε την φωτογραφία, εξ΄αιτίας της σχέσης της με την τεχνολογία, σαν το κατ΄ εξοχήν μέσο έκφρασης του πνεύματος του 20ου αιώνα. Ήταν γι΄αυτόν ένας τρόπος να δούμε την πραγματικότητα με άλλο μάτι.
Για παράδειγμα, να διεισδύσουμε στην θαυμαστή αρμονία της φύσης μέσα από την υπέρβολική μεγένθυνση ενός φυτού ή εντόμου. Η βλέποντας τα πράγματα από εντελώς ασυνήθιστες γωνίες λήψης, ν΄αποκαλύψουμε μια άλλη υπόστασή τους. Η ακόμα, να παίξουμε με τα σχήματα και τις φόρμες και, ξεκινώντας πάντα από πράγματα που ήδη υπάρχουν, που ανήκουν δηλαδή στη σφαίρα του πραγματικού και όχι της φαντασίας, να κατασκευάσουμε εικόνες που αναπαριστούν το πραγματικό μ΄ένα αφαιρετικό ή συμβολικό τρόπο.
Τέχνη και ζωή υπήρξαν και θα υπάρχουν πάντοτε δεμένες μεταξύ τους μέσα από μια συμπληρωματική σχέση. Λειτουργούσαν πάντοτε μεταξύ τους όπως τα συγκοινωνούντα δοχεία. Οι εικαστικοί καλλιτέχνες χρησιμοποίησαν την φωτογραφία σαν προιόν φιλτραρισμένων βιωμάτων, σαν μια σύνθεση ατομικής εμπειρίας και παρατήρησης. Στόχος η μετάθεση της "όρασης" από την σφαίρα του νου, στα πλαίσια μιας συνεχώς διευρυνόμενης συλλογικότητας. Σε αναζήτηση μιάς ισορροπίας μεταξύ των διαφορετικών, μεταξύ του γνωστού και του άγνωστου, του όριοθετημένου και αυτού που δεν έχει όρια. Σημείο αναφοράς υπήρξε η έννοια του "πραγματικου" και οι οπτικοεννοιακές του προεκτάσεις.
Το απλό και καθημερινό και συνάμα συγκεκριμένο και αναγνωρίσιμο γίνεται το πεδίο δράσης. Οι καλλιτέχνες εκείνοι που κράτησαν γύρω από την δουλειά τους ένα ενδιαφέρον διάρκειας, ήταν αυτοί που πάντα ήξεραν να έιναι ταυτόχρονα παρόντες-απόντες, ενταγμένοι-ανένταχτοι, διαιρεμένοι-αδιαίρετοι, να ανήκουν και να είναι νομάδες του πνεύματος αλλά και ερευνητές. Σήμερα οι εννοιολογικοί καλλιτέχνες χρησιμοποιούν την φωτογραφια, πάνω από όλα σαν ένα γρήγορο και ανώνυμο μέσον που μερικώς εικονογραφούν τις ιδέες τους. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν λογαριάζουν την γλωσσική και επικoινωνιακή δομή της φωτογραφίας καθώς και την ιστορική της οπτική.
Η φωτογραφία έρχεται ν΄απελευθερώσει "το πραγματικό" από τα καθημερινά και συνηθισμένα του όρια και να το κάνει να λειτουργήσει πολυσήμαντα ως προς την ερμηνεία του. Πρόκειται για μια μετάθεση, για μια μετάπλαση. Κυρίαρχο ρόλο στην μετάθεση - μετάπλαση αυτή, παίζουν η φαντασία και οι δυνατότητες του εκάστοτε θεατή. Ακόμη και μια ελάχιστη παραλλαγή του ήδη αρχειοθετημένου στην οπτική συνείδηση θέματος, είναι αρκετή γι΄αυτήν την μετάπλαση. (ελάχιστη, στοιχειώδης εικαστική παρέμβαση= minimal art)
Όταν ο φακός καταφέρνει να μεταμορφώσει το αντι-κείμενο του μεταβάλλοντάς το από αδιάφορο καθημερινό συμβάν σε "μαγικό" περιβάλλον τότε δεν μπορούμε ν΄αρνηθούμε την δύναμη της εικαστικής δημιουργίας που έχει αυτό το μέσο.
Νομίζω ότι η φωτογραφία είναι η προέκταση του ποιός είσαι. Είναι μια ειλικρινής έκφραση για το πώς αντιλαμβάνεσαι τον κόσμο γύρω σου. Και αποτελεί ένα μέσον για την αποκάλυψη αυτού του κόσμου. Είναι η αναζήτηση του πραγματικού μέσα από αφαιρετικές διαδικασίες.
Ο απλός καθημερινός άνθρωπος θέλοντας να δαμάσει τον χρόνο, χρησιμοποίησε την φωτογραφία για ν΄αντλήσει ικανοποίηση, δίνοντας διάρκεια στη στιγμή (που διάλεξε ν΄αποθανατίσει). Ο καλλιτέχνης φωτογράφος αναπτύσσοντας μια προσωπική σχέση με το φυσικό του περιβάλλον, φιλτράρει αυτήν την πραγματικότητα μέσα από τον υποκειμενικό του εσωτερικό φακό και αποδίδει μια νέα "πραγματικότητα'’ μυστικιστική η λυρική , σκληρή ή απωθητική, αντικειμενική ή κατασκευασμένη...
Άρχισα ν΄ασχολούμαι με την φωτογραφία το 1981. Για πολλά χρόνια δούλευα μόνο το ασπρόμαυρο φίλμ. Διεκπεραίωνα όλα τα στάδια, από την λήψη, την εμφάνιση του Α/Μ Φιλμ μέχρι και την εκτύπωση του στο φωτοευαίσθητο χαρτί. Σύμφωνα με τον Βέντερς: "το χρώμα μπαίνει ανάμεσα στην συγκίνηση και τον θεατή. Ο μεγάλος εχθρός της φωτογραφίας είναι η αληθοφάνεια και το χρώμα είναι η σιδερένια μπάλα που σε κρατά δεμένο μαζί της..."
Μετά από μια παύση αρκετών χρόνων προτίμησα ν ΄αφήσω κατά μέρος τι λέει ο Ρολάν Μπάρτ για την φωτογραφία και ν ΄αρχίσω ξανά να φωτογραφίζω. Καθώς δεν έκανα την φωτογραφία επάγγελμα, κατάφερα να της διαφυλάξω μια καθαρότητα σε πολλές παραμέτρους, που θ΄άλλαζαν ενδεχομένως αν είχα ασχοληθεί μ΄αυτή σε πιο επαγγελματική βάση. Η φωτογραφία ήρθε στην ζωή μου μόνη της, βέβαια όχι τυχαία. Τίποτα δεν γίνεται στην τύχη. Πάντα κάτι υπάρχει... Φωτογραφίζω το περιβάλλον που με περικυκλώνει. Αφήνω τα πέριξ να με επηρεάσουν και να με οδηγήσουν, χωρίς να έχω κάτι κατά νου... Ο φωτογράφος και το αντικείμενο, το φιλμ και ο φακός. Δυαδικές σχέσεις και η χημεία του φωτός και της μνήμης... μοιάζει με μια τελετή...
Η φωτογραφία ούτε εικονογραφεί, ούτε αποτυπώνει, ούτε το θέμα της εξαντλεί το περιεχόμενο της. Η φωτογραφία είναι μια ψευδαίσθηση που δημιουργείται από το πλέξιμο του περιεχόμενου με την φόρμα, είναι μια μεταμόρφωση του κόσμου μέσα από την προσωπικότητα του καλλιτέχνη - φωτογράφου. Ο καλλιτέχνης δεν εκφράζει συναισθήματα αλλά την αξεπέραστη ανάγκη του για δημιουργία. Για να τα καταφέρει, δεν αρκεί αυτή του η επιθυμία. Χρειάζεται ταλέντο, παιδεία και πολύ δουλειά. Η έμπνευση μόνη της δεν υπάρχει. Και αν ο πολύς ο κόσμος δεν καταλαβαίνει τα έργα τέχνης, δεν φταίει συνήθως ο καλλιτέχνης, αλλά ο θεατής και η παιδεία του.Η ποιότητα υπάρχει γύρω μας. Απλώς χρειάζεται να μάθουμε να την βλέπουμε και όχι απλά να την κοιτάμε. Χρειάζεται να την αναζητούμε. Πρόκειται για ένα είδος ναρκωτικού. Η έλλειψή της μας πληγώνει και η επαφή με αυτήν μας ανακουφίζει.
Προσωπικά, τα περισσότερα θέματά μου ανήκουν στο χώρο των λεγόμενων "αχρήστων" εικόνων. Εικόνες που δεν κραυγάζουν πως είναι ωραίες, που δεν προκύπτουν από συγκεκριμένες τεχνοτροπίες, που δεν γίνονται αποδεκτές από τις γκαλερί λόγω αντιεμπορικότητας. Αποτελούν κομμάτια χώρου και χρόνου από το θέατρο ενός κόσμου αιώνιου. Αυτό που μ΄ ενδιαφέρει είναι οι εικόνες να έχουν μια εσωτερική δύναμη. Να είναι κλειστές. Να δείχνουν το περίβλημα μέσα στο οποίο συντελείται η τελετουργία της γέννησης. Πρόκειται για μια γόνιμη κλειστότητα. Το αδιαπέραστο υπάρχει γιατί χρειάζεται σιωπή, ησυχία και εσωτερική συγκέντρωση για να επιτελεστεί αυτή η γέννηση, αυτή η γνώση του κόσμου.
Αυτό το κλίμα "κλειστότητας" αυτό το κλίμα εσωτερικής απόσυρσης είναι η αναγκαία και ικανή συνθήκη για ν΄ ανθίσει ο διαλογισμός. Το "κλείσιμο" η απομόνωση γίνονται στοιχεία διαλογισμού. Αυτό το "κλείσιμο" δεν αποτελεί άρνηση της σχέσης με τον κόσμο, αλλά βασική προυπόθεση της επικοινωνίας με τον κόσμο. Συχνά, στις εικόνες μου το "κλείσιμο" αυτό συμβολίζεται με το μαύρο φόντο που "κλείνει" το θέμα. Πρόκειται για τα έργα που είναι μαύρα και έχουν επιλεγμένα φωτισμένα μέρη.
Υπάρχει ο παρατηρητής (φωτογράφος) και το παρατηρούμενο (αντικείμενο). Ούτε ο παρατηρητής είναι άψυχος αλλά ούτε το παρατηρούμενο. Υπάρχει μια ζωντανή σχέση. Η ενεργειακή αυτή σχέση παρατηρητή - παρατηρούμενου καθορίζεται άμεσα από την ποιότητα της συνείδησης του παρατηρητή. Μερικές φορές ο παρατηρητής υποχρεώνεται να προσπαθήσει να γνωρίσει τον εαυτό του μέσα από τα όρια που του βάζουν η άλλοι.
Λένε πως μια φωτογραφία ισοδυναμεί με χίλιες λέξεις. Αλλά μάλλον το αντίθετο συμβαίνει. Η φωτογραφία ισοδυναμεί με χίλιες σιωπές. Αυτό που θα μπορούσαν να κάνουν οι λέξεις, είναι στην καλύτερη περίπτωση να περιγράψουν το οπτικό περιεχόμενο μιας φωτογραφικής εικόνας. Δηλαδή να επαναλάβουν με διαφορετικό τρόπο αυτό που έχει ήδη διατυπωθεί οπτικά. Χρησιμοποιώντας όμως και "διαβάζοντας" τις σιωπές της φωτογραφίας μπορείς να φθάσεις πολύ μακρύτερα απ' ότι θα σε πήγαιναν οι λέξεις. Η σχέση μου με την φωτογραφία είναι σχέση σιωπής. Μιας σιωπής όπου ο μοναδικός ήχος του ακούγεται είναι το κλείσιμο του διαφράγματος...
Αποφεύγω τις μορφολογικές ακρότητες στην φωτογραφία (βλέπε διαφημιστική φωτογραφία), που από πρώτη άποψη εντυπωσιάζουν αλλά γρήγορα καταντούν την φωτογραφία σαν μια άλλη εικόνα για κατανάλωση με τους γνώριμους καθημερινούς τρόπους. Εξ' άλλου όσο μεγαλύτερη επιθυμία έκπληξης ενσωματώνεται στην "επιφάνεια" τόση αφαιρέθηκε από το περιεχόμενο. Επιλέγω τα θέματά μου ανάμεσα σε πράγματα που συνήθως περνούν απαρατήρητα επειδή τα κοιτάμε με το καθημερινό βλέμμα. Σπάνια χρειάζομαι την ανθρώπινη μορφή στις εικόνες μου, αλλά και όταν αυτή φαίνεται δεν είναι παρά απλή φόρμα στη σύνθεση χωρίς ν' αναγνωρίζεται σαν άτομο. Με την φωτογράφιση του περιβάλλοντος χώρου αποκτάς μια οπτική αίσθηση της ενέργειας και των παλμών που υπάρχουν πίσω από τα πράγματα. Τα σχήματα και η στιγμή γίνονται ένα μυστήριο, γιατί έχουν την δική τους πραγματικότητα και μόνο η μηχανή μπορεί να μπεί μέσα της.
Σήμερα ένας κλάδος της φωτογραφίας σχετίζεται όλο και περισσότερο με την καλλιτεχνική ζωγραφική και η ζωγραφική με τα αφηρημένα σχήματα. Το μόνο που πρέπει να προσθέσουμε είναι μια αλλαγή στην νοοτροπία, να περάσουμε πίσω από τον συμβατικό, στον πνευματικό κόσμο, στο μυστήριο... που είναι και η μόνη πραγματικότητα που έχει σημασία. Το φίλμ σχηματίζει εικόνες που επιδέχονται διάφορες ερμηνείες και πολλαπλά νοήματα, τόσο από τον καλλιτέχνη όσο και από τον θεατή. Οι εικόνες εξηγούν τον εαυτό τους με ότι βλέπει ο καθένας. Οι εικόνες δεν επιθυμούν να προκαλέσουν συμπάθεια ή αμηχανία. Δεν έχουν καμμία ηθική ή κοινωνική υποχρέωση. Είναι μάλλον ένα λαβύρινθος πληροφοριών. Η ευχαρίστηση βρίσκεται στην αποφυγή του συνηθισμένου...
Η φωτογραφία αξιώθηκε σαν το κατ' εξοχή μέσο πληροφορίας, όμως δεν παύει να είναι το αποτύπωμα μιας ασύλληπτης φευγαλέας στιγμής που δρα δίπλα μας και που περιμένει να την ακινητοποιήσουμε. Είναι ο ρεαλιστικότερος τρόπος έκφρασης της πραγματικότητας. Η υποβολή όμως της πραγματικότητας μέσω της φωτογραφικής εικόνας έχει κάτι το μαγικό. Κάνοντας φωτογραφία χρειάζεται συνέχεια να κοιτάς, αλλά να ξέρεις να κοιτάς. Χρειάζεται να διαλέγεις την στιγμή. Να ξέρεις ότι αυτό που συμβαίνει έχει ένα νόημα. Να διαισθάνεσαι τους δεσμούς και να ξέρεις ότι δεν ξέρεις! Και συνέχεια ν' αναρωτιέσαι: Τι νόημα έχει να καθορίζεις την στιγμή, να συγκρατείς την εικόνα, να σταματάς τον χρόνο, να παγώνεις το επεισόδιο;
Κάνω φωτογραφία με κύριο άξονα το φυσικό περιβάλλον χωρίς συνθήματα και συναισθηματισμούς. Απλά η φύση γίνεται η πρώτη ύλη για την τέχνη και την γνώση. Κάνοντας φωτογραφία σαν ζωγράφος και σαν φωτογράφος, είσαι πιο κοντά στην υπέρβαση των ορίων της φωτογραφικής έρευνας. Δίνοντας υπέρμετρη αξία στην λεπτομέρεια. Γιατί η ζωή είναι μια πορεία από την γενική εικόνα στην λεπτομέρεια. Γνώση είναι η αποθέωση της λεπτομέρειας. Και σοφία είναι η ικανότητα να κινείται κανείς ανάμεσα στο γενικό και στο ειδικό. Χρειάζεται εξαιρετική νοημοσύνη για να μπορέσει κανείς να κινείται ισορροπώντας ανάμεσα στα δύο άκρα. Η λεπτομέρεια είναι μέρος του όλου και το όλο είναι γεμάτο λεπτομέρειες. Ανακαλύπτουμε την λεπτομέρεια για να φωτίσουμε το όλο.
Η όραση θεωρείται γενικά ως μάλλον χρήσιμη για ένα φωτογράφο. Αλλά για τον σλοβενικής καταγωγής Εβγκέν Μπάβτσαρ, η έλλειψή της είναι αυτή που του ενέπνευσε μια αξιόλογη σταδιοδρομία. Ο Μπάβτσαρ είναι ο μοναδικός τυφλός επαγγελματίας φωτογράφος στην Ευρώπη και δεν έχει δει φωτογραφική μηχανή από τότε που έχασε την όραση του, πριν 35 χρόνια. "Όλοι φωτογραφίζουν με τα μάτια τους, άλλα εγώ φωτογραφίζω με την εσωτερική όραση μου", λέει. Το μεγαλύτερο πρόβλημα του Μπάβτσαρ είναι να βρίσκει ανθρώπους για να του περιγράψουν τα πράγματα γύρω του. Στις φωτογραφικές του εξορμήσεις προτιμά να τον συνοδεύουν παιδιά, αλλά συνήθως εξυπηρετείται από οποιονδήποτε είναι διαθέσιμος. "Οι άνθρωποι δεν ξέρουν πια πως να παρατηρούν, μερικές φορές αισθάνομαι πως περπατώ με έναν άλλο τυφλό", λέει για τους συνοδούς του...
Κλείνω αυτή την εκτενή αναφορά στην φωτογραφική τέχνη με μία παρατήρηση: Οι ιθαγενείς του Αμαζόνιου και σχεδόν όλοι οι λαοί που ζουν σε πρωτόγονη κατάσταση κρύβονται από την φωτογραφική μηχανή για να μην τους "κλέψει" την ψυχή. Αλλά κάνουν λάθος. Η φωτογραφία αιχμαλωτίζει μόνο την ψυχή του φωτογράφου...
Άρχισα ν΄ασχολούμαι με την φωτογραφία το 1981. Για πολλά χρόνια δούλευα μόνο το ασπρόμαυρο φίλμ. Διεκπεραίωνα όλα τα στάδια, από την λήψη, την εμφάνιση του Α/Μ Φιλμ μέχρι και την εκτύπωση του στο φωτοευαίσθητο χαρτί. Σύμφωνα με τον Βέντερς: "το χρώμα μπαίνει ανάμεσα στην συγκίνηση και τον θεατή. Ο μεγάλος εχθρός της φωτογραφίας είναι η αληθοφάνεια και το χρώμα είναι η σιδερένια μπάλα που σε κρατά δεμένο μαζί της..."
Μετά από μια παύση αρκετών χρόνων προτίμησα ν ΄αφήσω κατά μέρος τι λέει ο Ρολάν Μπάρτ για την φωτογραφία και ν ΄αρχίσω ξανά να φωτογραφίζω. Καθώς δεν έκανα την φωτογραφία επάγγελμα, κατάφερα να της διαφυλάξω μια καθαρότητα σε πολλές παραμέτρους, που θ΄άλλαζαν ενδεχομένως αν είχα ασχοληθεί μ΄αυτή σε πιο επαγγελματική βάση. Η φωτογραφία ήρθε στην ζωή μου μόνη της, βέβαια όχι τυχαία. Τίποτα δεν γίνεται στην τύχη. Πάντα κάτι υπάρχει... Φωτογραφίζω το περιβάλλον που με περικυκλώνει. Αφήνω τα πέριξ να με επηρεάσουν και να με οδηγήσουν, χωρίς να έχω κάτι κατά νου... Ο φωτογράφος και το αντικείμενο, το φιλμ και ο φακός. Δυαδικές σχέσεις και η χημεία του φωτός και της μνήμης... μοιάζει με μια τελετή...
Η φωτογραφία ούτε εικονογραφεί, ούτε αποτυπώνει, ούτε το θέμα της εξαντλεί το περιεχόμενο της. Η φωτογραφία είναι μια ψευδαίσθηση που δημιουργείται από το πλέξιμο του περιεχόμενου με την φόρμα, είναι μια μεταμόρφωση του κόσμου μέσα από την προσωπικότητα του καλλιτέχνη - φωτογράφου. Ο καλλιτέχνης δεν εκφράζει συναισθήματα αλλά την αξεπέραστη ανάγκη του για δημιουργία. Για να τα καταφέρει, δεν αρκεί αυτή του η επιθυμία. Χρειάζεται ταλέντο, παιδεία και πολύ δουλειά. Η έμπνευση μόνη της δεν υπάρχει. Και αν ο πολύς ο κόσμος δεν καταλαβαίνει τα έργα τέχνης, δεν φταίει συνήθως ο καλλιτέχνης, αλλά ο θεατής και η παιδεία του.Η ποιότητα υπάρχει γύρω μας. Απλώς χρειάζεται να μάθουμε να την βλέπουμε και όχι απλά να την κοιτάμε. Χρειάζεται να την αναζητούμε. Πρόκειται για ένα είδος ναρκωτικού. Η έλλειψή της μας πληγώνει και η επαφή με αυτήν μας ανακουφίζει.
Προσωπικά, τα περισσότερα θέματά μου ανήκουν στο χώρο των λεγόμενων "αχρήστων" εικόνων. Εικόνες που δεν κραυγάζουν πως είναι ωραίες, που δεν προκύπτουν από συγκεκριμένες τεχνοτροπίες, που δεν γίνονται αποδεκτές από τις γκαλερί λόγω αντιεμπορικότητας. Αποτελούν κομμάτια χώρου και χρόνου από το θέατρο ενός κόσμου αιώνιου. Αυτό που μ΄ ενδιαφέρει είναι οι εικόνες να έχουν μια εσωτερική δύναμη. Να είναι κλειστές. Να δείχνουν το περίβλημα μέσα στο οποίο συντελείται η τελετουργία της γέννησης. Πρόκειται για μια γόνιμη κλειστότητα. Το αδιαπέραστο υπάρχει γιατί χρειάζεται σιωπή, ησυχία και εσωτερική συγκέντρωση για να επιτελεστεί αυτή η γέννηση, αυτή η γνώση του κόσμου.
Αυτό το κλίμα "κλειστότητας" αυτό το κλίμα εσωτερικής απόσυρσης είναι η αναγκαία και ικανή συνθήκη για ν΄ ανθίσει ο διαλογισμός. Το "κλείσιμο" η απομόνωση γίνονται στοιχεία διαλογισμού. Αυτό το "κλείσιμο" δεν αποτελεί άρνηση της σχέσης με τον κόσμο, αλλά βασική προυπόθεση της επικοινωνίας με τον κόσμο. Συχνά, στις εικόνες μου το "κλείσιμο" αυτό συμβολίζεται με το μαύρο φόντο που "κλείνει" το θέμα. Πρόκειται για τα έργα που είναι μαύρα και έχουν επιλεγμένα φωτισμένα μέρη.
Υπάρχει ο παρατηρητής (φωτογράφος) και το παρατηρούμενο (αντικείμενο). Ούτε ο παρατηρητής είναι άψυχος αλλά ούτε το παρατηρούμενο. Υπάρχει μια ζωντανή σχέση. Η ενεργειακή αυτή σχέση παρατηρητή - παρατηρούμενου καθορίζεται άμεσα από την ποιότητα της συνείδησης του παρατηρητή. Μερικές φορές ο παρατηρητής υποχρεώνεται να προσπαθήσει να γνωρίσει τον εαυτό του μέσα από τα όρια που του βάζουν η άλλοι.
Λένε πως μια φωτογραφία ισοδυναμεί με χίλιες λέξεις. Αλλά μάλλον το αντίθετο συμβαίνει. Η φωτογραφία ισοδυναμεί με χίλιες σιωπές. Αυτό που θα μπορούσαν να κάνουν οι λέξεις, είναι στην καλύτερη περίπτωση να περιγράψουν το οπτικό περιεχόμενο μιας φωτογραφικής εικόνας. Δηλαδή να επαναλάβουν με διαφορετικό τρόπο αυτό που έχει ήδη διατυπωθεί οπτικά. Χρησιμοποιώντας όμως και "διαβάζοντας" τις σιωπές της φωτογραφίας μπορείς να φθάσεις πολύ μακρύτερα απ' ότι θα σε πήγαιναν οι λέξεις. Η σχέση μου με την φωτογραφία είναι σχέση σιωπής. Μιας σιωπής όπου ο μοναδικός ήχος του ακούγεται είναι το κλείσιμο του διαφράγματος...
Αποφεύγω τις μορφολογικές ακρότητες στην φωτογραφία (βλέπε διαφημιστική φωτογραφία), που από πρώτη άποψη εντυπωσιάζουν αλλά γρήγορα καταντούν την φωτογραφία σαν μια άλλη εικόνα για κατανάλωση με τους γνώριμους καθημερινούς τρόπους. Εξ' άλλου όσο μεγαλύτερη επιθυμία έκπληξης ενσωματώνεται στην "επιφάνεια" τόση αφαιρέθηκε από το περιεχόμενο. Επιλέγω τα θέματά μου ανάμεσα σε πράγματα που συνήθως περνούν απαρατήρητα επειδή τα κοιτάμε με το καθημερινό βλέμμα. Σπάνια χρειάζομαι την ανθρώπινη μορφή στις εικόνες μου, αλλά και όταν αυτή φαίνεται δεν είναι παρά απλή φόρμα στη σύνθεση χωρίς ν' αναγνωρίζεται σαν άτομο. Με την φωτογράφιση του περιβάλλοντος χώρου αποκτάς μια οπτική αίσθηση της ενέργειας και των παλμών που υπάρχουν πίσω από τα πράγματα. Τα σχήματα και η στιγμή γίνονται ένα μυστήριο, γιατί έχουν την δική τους πραγματικότητα και μόνο η μηχανή μπορεί να μπεί μέσα της.
Σήμερα ένας κλάδος της φωτογραφίας σχετίζεται όλο και περισσότερο με την καλλιτεχνική ζωγραφική και η ζωγραφική με τα αφηρημένα σχήματα. Το μόνο που πρέπει να προσθέσουμε είναι μια αλλαγή στην νοοτροπία, να περάσουμε πίσω από τον συμβατικό, στον πνευματικό κόσμο, στο μυστήριο... που είναι και η μόνη πραγματικότητα που έχει σημασία. Το φίλμ σχηματίζει εικόνες που επιδέχονται διάφορες ερμηνείες και πολλαπλά νοήματα, τόσο από τον καλλιτέχνη όσο και από τον θεατή. Οι εικόνες εξηγούν τον εαυτό τους με ότι βλέπει ο καθένας. Οι εικόνες δεν επιθυμούν να προκαλέσουν συμπάθεια ή αμηχανία. Δεν έχουν καμμία ηθική ή κοινωνική υποχρέωση. Είναι μάλλον ένα λαβύρινθος πληροφοριών. Η ευχαρίστηση βρίσκεται στην αποφυγή του συνηθισμένου...
Η φωτογραφία αξιώθηκε σαν το κατ' εξοχή μέσο πληροφορίας, όμως δεν παύει να είναι το αποτύπωμα μιας ασύλληπτης φευγαλέας στιγμής που δρα δίπλα μας και που περιμένει να την ακινητοποιήσουμε. Είναι ο ρεαλιστικότερος τρόπος έκφρασης της πραγματικότητας. Η υποβολή όμως της πραγματικότητας μέσω της φωτογραφικής εικόνας έχει κάτι το μαγικό. Κάνοντας φωτογραφία χρειάζεται συνέχεια να κοιτάς, αλλά να ξέρεις να κοιτάς. Χρειάζεται να διαλέγεις την στιγμή. Να ξέρεις ότι αυτό που συμβαίνει έχει ένα νόημα. Να διαισθάνεσαι τους δεσμούς και να ξέρεις ότι δεν ξέρεις! Και συνέχεια ν' αναρωτιέσαι: Τι νόημα έχει να καθορίζεις την στιγμή, να συγκρατείς την εικόνα, να σταματάς τον χρόνο, να παγώνεις το επεισόδιο;
Κάνω φωτογραφία με κύριο άξονα το φυσικό περιβάλλον χωρίς συνθήματα και συναισθηματισμούς. Απλά η φύση γίνεται η πρώτη ύλη για την τέχνη και την γνώση. Κάνοντας φωτογραφία σαν ζωγράφος και σαν φωτογράφος, είσαι πιο κοντά στην υπέρβαση των ορίων της φωτογραφικής έρευνας. Δίνοντας υπέρμετρη αξία στην λεπτομέρεια. Γιατί η ζωή είναι μια πορεία από την γενική εικόνα στην λεπτομέρεια. Γνώση είναι η αποθέωση της λεπτομέρειας. Και σοφία είναι η ικανότητα να κινείται κανείς ανάμεσα στο γενικό και στο ειδικό. Χρειάζεται εξαιρετική νοημοσύνη για να μπορέσει κανείς να κινείται ισορροπώντας ανάμεσα στα δύο άκρα. Η λεπτομέρεια είναι μέρος του όλου και το όλο είναι γεμάτο λεπτομέρειες. Ανακαλύπτουμε την λεπτομέρεια για να φωτίσουμε το όλο.
Η όραση θεωρείται γενικά ως μάλλον χρήσιμη για ένα φωτογράφο. Αλλά για τον σλοβενικής καταγωγής Εβγκέν Μπάβτσαρ, η έλλειψή της είναι αυτή που του ενέπνευσε μια αξιόλογη σταδιοδρομία. Ο Μπάβτσαρ είναι ο μοναδικός τυφλός επαγγελματίας φωτογράφος στην Ευρώπη και δεν έχει δει φωτογραφική μηχανή από τότε που έχασε την όραση του, πριν 35 χρόνια. "Όλοι φωτογραφίζουν με τα μάτια τους, άλλα εγώ φωτογραφίζω με την εσωτερική όραση μου", λέει. Το μεγαλύτερο πρόβλημα του Μπάβτσαρ είναι να βρίσκει ανθρώπους για να του περιγράψουν τα πράγματα γύρω του. Στις φωτογραφικές του εξορμήσεις προτιμά να τον συνοδεύουν παιδιά, αλλά συνήθως εξυπηρετείται από οποιονδήποτε είναι διαθέσιμος. "Οι άνθρωποι δεν ξέρουν πια πως να παρατηρούν, μερικές φορές αισθάνομαι πως περπατώ με έναν άλλο τυφλό", λέει για τους συνοδούς του...
Κλείνω αυτή την εκτενή αναφορά στην φωτογραφική τέχνη με μία παρατήρηση: Οι ιθαγενείς του Αμαζόνιου και σχεδόν όλοι οι λαοί που ζουν σε πρωτόγονη κατάσταση κρύβονται από την φωτογραφική μηχανή για να μην τους "κλέψει" την ψυχή. Αλλά κάνουν λάθος. Η φωτογραφία αιχμαλωτίζει μόνο την ψυχή του φωτογράφου...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου