“ΜΙΑ ΠΑΡΤΙΔΑ ΣΚΑΚΙ ΜΕ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΑΙΩΝΙΟΥ. ΕΝΑΣ ΧΟΡΟΣ ΤΟΥ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΟΥ ΠΑΝΩ ΣΤΟ ΣΤΗΘΟΣ ΤΟΥ ΑΙΩΝΙΟΥ.” Του Γιαννη Δογανη

Διαλογισμοί πάνω σε μια παράσταση (χοροθεατρου).
Κειμενο : Γιαννης Δογανης



«…όπως ελευθερώνεται ένα στήθος
οι χορευτές έγιναν δέντρα
ένα μεγάλο δάσος γυμνωμένα δέντρα.
…δεν είναι πέρασμα τούτη η ανάσα
οιακισμός κεραυνού.»

Γ. Σεφέρης.

«Μην επιθυμείς τίποτα.
το τέλος σου που είναι ατελείωτο
είναι σαν μια νιφάδα χιονιού
που στροβιλίζεται και διαλύεται στον καθάριο αέρα»

Ζεν ποίημα.



Χοροθέατρο ΕΑΡ. Συγκίνηση!... Και η συγκίνηση είναι μία από τις αιτίες της Κίνησης…

Φως. Σκοτάδι. Κίνηση. Ακινησία. Ήχος. Σιωπή. Και οι Ανάσες…

Η ομάδα της Άνοιξης καταργώντας την παρθενική λευκότητα του χαρτιού, έγραψε:

«rien ne va plus – δεν πάει άλλο, τέλος, θάνατος».

«τ’ άσπρο χαρτί σκληρός καθρέπτης
επιστρέφει μόνο εκείνο που ήσουν
… Ζωή σου είναι ότι έδωσες
τούτο το κενό είναι ότι έδωσες
το άσπρο χαρτί»

Γ.Σεφέρης

Αυτό που λειτουργεί σε μένα όταν βλέπω ένα έργο τέχνης, είναι η πρώτη εντύπωση, η άμεση εντύπωση. Ένα έργο είναι ένα χέρι που μπορεί να σε χαϊδέψει, αλλά και να σε χαστουκίσει, μπορεί να μην του δώσεις ή να μη σου δώσει ποτέ το χέρι του. Αν ανταλλάξω χειραψία μ’ ένα έργο τέχνης, μετά περνάω στις λεπτομέρειες…

Ας περάσουμε λοιπόν στις “λεπτομέρειες”… της συγκίνησης που είναι η αιτία της Κίνησης…

Ναι, στα Τρίκαλα κάτι κινείται…Τα Τρίκαλα παράγουν πολιτισμό. Έστω και αν για μεγάλα χρονικά διαστήματα θυμίζουν ομιχλώδες τοπίο του Αγγελόπουλου πολιτιστικής αφασίας και πνευματικού μαρασμού. (Και δεν φταίει η υγρασία γι’ αυτό…). Δεν έχω την ψευδαίσθηση ότι η τέχνη μπορεί να αλλάξει τον κόσμο μια και πρόκειται για ένα ισχυρότατο σύστημα που καθορίζεται από μία μητροπολιτική σκέψη που επιβάλλεται δια ροπάλου δημιουργώντας την ιδεολογία του “πλαστικού” και την βασιλεία της μετριότητας, της ασημαντότητας, του δήθεν και των σκουπιδιών πάσης φύσης. Είναι όμως αυτές οι μικρές ανάσες δροσιάς, ανάτασης….Το χοροθέατρο ΕΑΡ στον διαρκή “χειμώνα” των Τρικάλων. Μιας πόλης που η κάθε μορφής τέχνη έχει εκφυλιστεί σε περιττή πολυτέλεια.

(Φυραίνει ο τόπος ολοένα, χωματένιο σταμνί).

(Γ. Σεφέρης)

Αχ Τρίκαλα!, Αχ Φρίκαλα!

“Ίσως γυρεύουν να μιλήσουν τ’ άστρα που πάτησαν την τόση γύμνια σου μια νύχτα…

αλλά που θα ’σαι την στιγμή που θα ’ρθει εδώ σ’ αυτό το θέατρο το φως;”

“…αναζητάς ψηλά ψηλά τη λόγχη την ορισμένη

να τρυπήσει την καρδιά σου για να την ανοίξει στο φως.”

Γ.Σ.

Και όμως!

“το μεγάλο τριαντάφυλλο ήτανε πάντα εδώ,

στο πλευρό σου βαθιά μέσα στον ύπνο,

δικό σου και άγνωστο.

Αλλά μονάχα τώρα που τα χείλια σου τ’ άγγιξαν στ’ απώτατα φύλλα,

ένιωσες το πυκνό βάρος του χορευτή,

να πέφτει στο ποτάμι του καιρού – το φοβερό παφλασμό”

Γ. Σεφέρης.

Τα Τρίκαλα παράγουν πολιτισμό. Σε χαμηλούς τόνους. (Ευτυχώς που υπάρχει η αμέριστη συμπαράσταση του τύπου. Μακριά από βαρύγδουπες εκδηλώσεις. Τώρα το χοροθέατρο ΕΑΡ, παλιότερα το θέατρο της Ήβης και η Λέσχη Φίλων Θεάτρου, η ομάδα της κινηματογραφικής λέσχης που για δεκαετίες στηρίχθηκε από ιδιώτες, το θέατρο Νακόπουλου, πιο πρόσφατα η ομάδα του Αλέξη Μίγκα. Με πενιχρά μέσα. Με ιδιωτική πρωτοβουλία. Και τους δημόσιους φορείς να λάμπουν με την διαρκή παρούσα απουσία τους.

Ως Είθισται.

Αλλά…“ουκ αν λάβεις εκ του μη έχοντος…” Δεν απαιτούμε από τους δημόσιους φορείς να ονειρεύονται αλλά να αφουγκράζονται όσους ονειρεύονται…!

“καθένας νίβει τα χέρια του και τα δροσίζει…
Ένοχος δεν υπάρχει, καπνός…κατάργησαν τα μάτια τους. τυφλοί.
Μάρτυρες δεν υπάρχουν πια, για τίποτε”.

Γ. Σεφέρης


Αλλά…

“πρέπει να βγεις από τούτο τον ύπνο. τούτο το μαστιγωμένο δέρμα ”

Ιδιωτικός και ο χώρος φιλοξενίας της παράστασης του χοροθεάτρου ΕΑΡ. Η διαχρονική πλέον “Σουίτα”, που έχει αναδειχτεί σε πολυχώρο τέχνης, φιλοξενώντας πολλαπλές εκδηλώσεις πολιτιστικού περιεχομένου. Από κονσέρτα κλασσικής μουσικής και ονόματα θρύλους της μουσικής σκηνής, μέχρι παρουσιάσεις συγγραφικών – φωτογραφικών – εικαστικών δραστηριοτήτων. Εξοικειώνοντας και ενθαρρύνοντας το ευρύ κοινό, με αμεσότητα, σ’ έναν οικείο χώρο. Με ιδιωτική πρωτοβουλία και το νεοσυσταθέν εικαστικό κέντρο Τρικάλων. Διαθέτει την αίθουσα τέχνης Φοίβος για να εκθέσει αξιοπρεπώς, κάποιος που σέβεται την δουλειά του και φυσικά τον θεατή.

Πάντως στην πρόσφατη ομαδική εκεί (συμμετείχα και είχα την καλλιτεχνική επιμέλεια της έκθεσης), επιτέλους ξεπέρασα τον “εφιάλτη” των τελευταίων χρόνων που λέγεται γιουρούσι με τις γαλοπούλες. Δηλαδή να μπαίνω σε χώρο έκθεσης των έργων μου (Δεκ. 2001) και υπάλληλοι του Δήμου να μοιράζουν σε λαοθάλασσα (δεν είχα ποτέ τόσο κόσμο σε έκθεση! Τι τιμή!) αφηνιασμένων και πεινασμένων αναξιοπαθούντων τσιγγάνων, γαλοπούλες, αφού πρώτα είχαν καταβροχθίσει τα του μπουφέ. Υλική τροφή χρειάζονταν οι άνθρωποι στις συνθήκες πολικού ψύχους που επικρατούσαν στην αίθουσα. Και έτσι την γλίτωσαν τα έργα.

Ήταν η πρώτη performance (!) + installation εν Τρικάλοις, στην ιστορία της σύγχρονης τέχνης!!! Ξεπέρασα επίσης το να μετράω τα έργα, αν λείπει κανένα, ούτε κουβαλάω μπαλλαντέζες, αερόθερμα, μαγνητόφωνα, φωτιστικά, καρφιά, σφυριά, δρεπάνια κ.ο.κ. Και στην τελική, δεν υποχρεώνομαι να πληρώνω για την παραγωγή – παρουσίαση έργου σε χώρους υποβαθμισμένους και ακατάλληλους λειτουργικά, έχοντας δώσει πολλαπλά δείγματα γραφής 16 χρόνια τώρα, σαν εικαστικός και όχι μόνο, σε αντίθεση με κάποιους που πληρώνονται για να δικαιολογήσουν την άγνοιά τους, την ασχετοσύνη τους, την έλλειψη οργάνωσης, την έλλειψη παιδείας (ενίοτε καλυπτόμενοι πίσω από κάποιο χαρτί από τα εκάστοτε πτυχιομάγαζα) και την ανυπαρξία τους σε θέματα διαχείρισης, παραγωγής πολιτισμού.

Για να μην πω ότι συμβάλλουν στην κακοποίηση, παραποίηση, διαστρέβλωση, υποβάθμιση της έννοιας του πολιτισμού με κακόγουστες, εισαγόμενες, πολυδάπανες φατσιμάρε (ευφυέστατος ο τίτλος της:www.fatsimare.gr, εξίσου και το περιεχομενό της!) δραστηριότητες (λογική της αρπαχτής). Και για να μην γίνομαι άδικος, η μόνη ενέργεια που δαπανούν είναι να μην απωλέσουν την θεσούλα τους…).

Με ιδιωτική πρωτοβουλία το κέντρο Ιστορίας και Πολιτισμού ΚΛΙΑΦΑ, ένας πολυμορφικός πυρήνας τέχνης και πολιτισμού (μουσείο, βιβλιοθήκη, συνέδρια, εκθέσεις, εκδοτικές δραστηριότητες, προβολές), που αυτό το διάστημα φιλοξενεί έκθεση ζωγραφικής – ξυλογλυπτικής.

“Την τέχνη μην την καταποντίζεις στα βαθιά πλατάνια
θρέψε την με το χώμα και το βράχο που έχεις.
Τα περισσότερα – σκάψε στον ίδιο τόπο να τα βρεις”
Γ. Σεφέρης

Και αν ισχύει ότι η τέχνη πρέπει να επεμβαίνει στην ύπαρξή σου και όχι απλά να την διακοσμεί ή να την διασκεδάζει, τότε η παράσταση “rien ne va plus” το πέτυχε. Μάλιστα θίγοντας ένα υπαρξιακό θέμα μάλλον “σκληρό” όπως η δυαδική σχέση ζωής – θανάτου. Με τρόπο ανάλαφρο αλλά ουσιαστικό. Εμβαθύνοντας με πληρότητα. Ένα έργο με αρτιότητα, σημειολογία πολυσήμαντη, όπου κυριαρχεί η ποίηση του Γ. Σεφέρη και η μουσική του Μάνου Χατζιδάκι.

Η τελευταία παράσταση της ομαδας ΕΑΡ , είναι ένα έργο αναμβίβολα πολλαπλών “αναγνώσεων” και συμβολισμών πάνω σε θέματα εξαιρετικής λεπτότητας, όπως η Αθανασία, η κίνηση, η ακινησία, η σιωπή, η επώαση, η μητρότητα, η γυναικεία φύση, η πάλλευκη νύφη, η αέναη κίνηση και κυκλική επανάληψη της ζωής, ο χορός.

Και ο θεατής φυσικά καλείται να κάνει την δική του ανάγνωση, ανάλογα με το προσωπικό του υπόβαθρο, παίρνοντας κάποιο ρίσκο να διαβάσει λάθος, κάτι που ο καλλιτέχνης ούτε θέλει άλλα ούτε μπορεί να το ελέγξει. Η ενέργεια του λόγου, των εικόνων, της κίνησης, του ήχου, του φωτός, μαρτυρεί πολύ περισσότερα από την κατανόηση της αιτίας που τα γέννησε. Αυτό είναι εξ’ άλλου όλο κι όλο η τέχνη: Συμπυκνώνει σε μια άυλη αίσθηση, στα αισθήματα, μια περιπέτεια ιδεών – η οποία δεν είναι καθόλου απαραίτητο να γίνει κατανοητή, αρκεί να γίνει αισθητή.

Ο θεατής δεν χρειάζεται τόσο το μήνυμα , όσο την ενέργεια του έργου. Τα είκοσι άτομα τα οποία ο εκάστοτε καλλιτέχνης επιλέγει (και τον επιλέγουν – αμφίδρομη σχέση), δεν είναι ανάγκη να είναι άνθρωποι του πνεύματος. Οι δέκα θα είναι, διότι υπάρχει μια κοινή γνώση, υπάρχουν κοινές αγωνίες. Αλλά μπορεί να είναι και πέντε – έξι άνθρωποι που το βλέμμα τους, η αγνότητα του βλέμματός τους, η τιμιότητά τους και μια παιδεία πολύ ιδιάζουσα που μπορεί να έχουν, μπορεί να τον αφορά. Να έχουν δηλαδή μια αγωνία για τη ζωή πολύ ενδιαφέρουσα.

Αλλά αυτή η 15-άδα με την οποία οι συντελεστές του όποιου έργου θα ήθελαν να κουβεντιάσουν μια προσωπική τους αγωνία – που συνήθως μεταφέρεται πάνω στην εκάστοτε τέχνη, αυτό είναι που ο εκάστοτε καλλιτέχνης θέλει στο τέλος της παράστασης να δει το βλέμμα τους. Αυτό είναι που θέλει να πιάσει…Και στο κάτω – κάτω ποιος ο λόγος να κάνεις ό,τι και αν κάνεις, αν δεν πιστεύεις ότι έχεις κάτι να πεις που είναι πολύ σημαντικό και πολύ ενδιαφέρον; Αν δεν πιστεύεις δηλαδή, όχι ότι είσαι κάτι παραπάνω, αλλά κάτι διαφορετικό. Δεν είναι θέμα επιπέδου, είναι θέμα ιδιαιτερότητας που έχει κανείς να παρουσιάζεται στον κόσμο. Και αυτό το ιδιαίτερο, έχει κάτι μαγικό.

Είναι πλέον σαφές ότι οι παραστάσεις του χοροθεάτρου ΕΑΡ έχουν αποκτήσει το δικό τους συνειδητό κοινό. Και ο ρόλος της τέχνης δεν είναι να έχει επαφή με το μεγάλο κοινό. Την μάζα χρειάζεται να την κολακέψεις, να την διασκεδάσεις (σκεδάζω = διασκορπίζω, ψυχαγωγώ = άγω ψυχήν) για ν’ ανταποκριθεί. Με χαζοχαρούμενες, γλυκανάλατες, ρηχές, ευτελείς προσεγγίσεις. Και όχι με μεταφυσικές αγωνίες όπως ο θάνατος. Όμως με την κολακεία δεν προχωρούμε. Στεκόμαστε στο ίδιο σημείο, βλεπόμαστε στον καθρέφτη και αυτοθαυμαζόμαστε! Η κολακεία του κοινού είναι ο θάνατος της τέχνης. Την τέχνη την ενδιαφέρει η αναζήτηση. Και η αναζήτηση ποτέ δεν συμβαδίζει με την κολακεία και την ποσότητα της αποδοχής. Αυτό δε σημαίνει ότι η τέχνη αποκλείει κανένα.

Αντιθέτως, αυτή καθημερινά αποκλείεται από μια κατακερματισμένη, ελλιπή, κοινωνική πραγματικότητα. Την διάκριση και το ψευτοδίλημμα “τέχνη για την τέχνη” ή “τέχνη για όλους” δεν τη θέτει ο καλλιτέχνης αλλά ο μηχανισμός θεάματος που έχει σχέση με την οργάνωση της κοινωνίας εις βάρος της ποιότητας. Ποιότητα είναι η καλλιέργεια των ματιών, των αυτιών, των αισθήσεων. Μόνο έτσι μπορεί κάποιος να αντιληφθεί το καινούργιο. Νεκρός είναι ένας άνθρωπος που γίνεται αγέλη και χάνει την διαφορετικότητά του ή την κλείνει στο ντουλάπι για να μπορέσει να ζήσει με τους άλλους. Σήμερα υπάρχει μια τρομοκρατία. Πρέπει να είμαστε όλοι του ίδιου γούστου, αλλιώς καταδικαζόμαστε στην μοναξιά. Σήμερα οι περισσότεροι αμύνονται μπροστά σε κάτι νέο, με αξία.

“Ο κόσμος τυλιγμένος στα ναρκωτικά σεντόνια
δεν έχει τίποτα άλλο να προσφέρει
παρά τούτο το τέρμα” Γ.Σ.

Και δεν προσπαθώ να δω τον κόσμο με κριτικό μάτι. Το έργο μου, η εργασία μου είναι μία διαπίστωση για τη ζωή, όχι μια κριτική. (Σάββατο βράδυ, 27 Νοέμβρη, στον δημοτικό κιν/φο, παιζόταν το αριστούργημα για πολλούς, “Ολομόναχοι μαζί”, του κορεάτη Κιμ Κι Ντουκ. Παράσταση για δύο θεατές. Ο υποφαινόμενος και ο φίλος δημοσιογράφος Λ.Τ. Έτσι ακριβώς! Ολομόναχοι μαζί!!!). Ο εφιάλτης της σημερινής ζωής είναι η έλλειψη επικοινωνίας μέσα σε μια κοινωνία όπου όλοι νομίζουν ότι επικοινωνούν! Και γι’ αυτό δημιουργούμε. Καθένας με τον τρόπο του και τις δυνατότητές του. Για να πούμε στους άλλους ότι υπάρχουμε και ότι αυτοί υπάρχουν για μας.

“…το φως είναι σφυγμός
ολοένα και πιο αργός και πιο αργός
θαρρείς πως πάει να σταματήσει…
…το αίμα τώρα τινάζεται
γυρεύει να περάσει απ’ το θάνατο
για να βρει τη χαρά.” Γ.Σ.

Όμως εκεί έξω από τα χλιδάτα φατσιμάρε μαγαζιά της πόλης των Τρικάλων, είναι ο θάνατος που περιμένει και δε γίνεται να το ξεχάσουμε. Γιατί κάποτε θα βγεις έξω από την εκκωφαντική ηχορύπανση των μαγαζιών, δεν μπορείς αιώνια να κρύβεσαι…

Ο θάνατος μας φοβίζει τόσο γιατί κανένας δεν θέλει να σταματήσει το “κρυφτό”.

“Φτενοί θανατεροί καπνοί
λύνουν τα μέλη των ανθρώπων.
Οι ψυχές βιάζονται να αποχωριστούν το σώμα
διψούν και δεν βρίσκουν νερό πουθενά.
κολνούν εδώ κολνούν εκεί στην τύχη
πουλιά στις ξόβεργες.
σπαράζουν ανωφέλευτα
όσο που δεν σηκώνουν άλλο τα φτερά τους.
Φυραίνει ο τόπος ολοένα
Χωματένιο σταμνί” Γ.Σ.

Όμως το να αναζητάς τη ζωή, το να γυρεύεις την αλήθεια, σημαίνει να είσαι έτοιμος να πεθάνεις. Να πεθάνεις στη ζωή εκείνη που νομίζεις ότι είναι ζωή. Δεν είναι. Μόνο τότε μπορεί να γεννηθεί το καινούριο. Χρειάζεται μια σταύρωση και μόνο τότε μπορεί να υπάρξει ανάσταση. Γιατί η ζωή, η ζωή που γνωρίζουμε σαν ζωή, είναι εφήμερη, ψευδαίσθηση, μάγυα. Δεν είναι αληθινή. Υπάρχει μια άλλη ζωή. Τούτη η ζωή δεν είναι παρά ένα μεγάλο όνειρο, μια μεγάλη παράσταση.

“Ο θύτης και το θύμα:
παίκτες παιχνιδιού μονάχα,
εφήμεροι σαν όνειρο.”


Και έρχεται η “πλημμύρα” στην παράσταση και στην συνέχεια η “Νεκρή θάλασσα” Γ.Σ. και η “θάλασσα πληθαίνει” Γ.Σ..

Υπάρχει μια θάλασσα, που πάνω της πηγαινοέρχονται τα κύματα, η θάλασσα όμως παραμένει η ίδια. Τα κύματα δεν είναι ξεχωριστά από την θάλασσα, όμως τα κύματα δεν είναι η θάλασσα. Τα κύματα είναι μόνο μορφές που γεννιούνται στην θάλασσα, φαινόμενα μόνο, που παίρνουν μορφή και πεθαίνουν. Ένα κύμα που παραμένει κύμα για πάντα, δεν μπορεί να ονομαστεί κύμα. Η λέξη “κύμα” σημαίνει ότι πεθαίνει μόλις γεννηθεί. Αυτό από το οποίο υψώνεται το κύμα είναι πάντα εκεί, αυτό όμως που υψώνεται δεν είναι. Είναι ένας Χορός του μεταβατικού πάνω στο στήθος του Αιωνίου. Η θάλασσα είναι αγέννητη. Το κύμα γεννιέται. Η θάλασσα ποτέ δεν πεθαίνει. Το κύμα πεθαίνει πάντα. Την στιγμή που το κύμα θα γνωρίσει ότι είναι η θάλασσα, περνά πέρα από την αλυσίδα της ζωής και του θανάτου. Όσο όμως το κύμα πιστεύει πως είναι κύμα, βρίσκεται μέσα στη δυνατότητα γέννησης και θανάτου.

“Η ύπαρξή μας είναι παροδική
σαν τα φθινοπωριάτικα σύννεφα.
Η γέννηση και ο θάνατος των πλασμάτων,
μοιάζουν με τις κινήσεις ενός Χορού.
Μία ολόκληρη ζωή δεν είναι τίποτα περισσότερο
από μία αστραπή στον ουρανό,
το κύλισμα ενός χείμαρρου σε μια απότομη πλαγιά”

ΓΚΟΤΑΜΑ ΒΟΥΔΑ


Το σώμα είναι ροή, σαν ποτάμι. Διαρκώς αλλάζει, κινείται. Δεν έχει τίποτα αιώνιο μέσα του. Στην πραγματικότητα, το σώμα πεθαίνει κάθε στιγμή, κάθε μέρα. Ο θάνατος συνεχίζεται επί εβδομήντα χρόνια. Ο θάνατος δεν είναι συμβάν. Είναι μία μακρόχρονη διαδικασία. Αν είμαστε ταυτισμένοι με το σώμα, φυσικά και θα υπάρχει συνέχεια ο φόβος ότι ο θάνατος πλησιάζει. Μπορούμε να ζήσουμε, αλλά μπορούμε να ζήσουμε μόνο μέσα στο φόβο. Αλλά και ο νους είναι ακόμη πιο εφήμερος και πιο φευγαλέος από το σώμα. Και ο νους αποσυντίθεται διαρκώς. Ο νους είναι το εσωτερικό μέρος του σώματος και το σώμα είναι το εξωτερικό μέρος του νου. Και πέρα από το σώμα και το νου (σκέψεις) υπάρχει μια καθαρή συνειδητότητα, μια καθαρή αγνότητα, μια αθωότητα, ένας καθρέφτης. Είναι ο παρατηρητής που παρατηρεί το σώμα – νου χωρίς να ταυτίζεται.

Όταν αυτή η καθαρή επίγνωση, η καθαρή συνειδητότητα συμβεί, για πρώτη φορά η ύπαρξη γίνεται ζωή. Και όταν υπάρχουμε, τότε δεν υπάρχει θάνατος. Γιατί ο θάνατος δεν είναι το τέλος της ζωής. Είναι το αποκορύφωμά της. Είναι ο καρπός των προσπαθειών μιας ζωής. Το ταξίδι τελειώνει. Γυρίζουμε σπίτι. Με το θάνατο δεν πεθαίνουμε. Μόνο η ενέργεια που μας έχει δοθεί μέσω του σώματος και μέσω του νου απελευθερώνεται, επιστρέφει στον κόσμο. Εμείς γυρίζουμε στον Οίκο. Στην πραγματικότητα δεν φοβόμαστε το θάνατο. Ο φόβος είναι κάπου αλλού. Στην πραγματικότητα ποτέ δεν ζούμε αληθινά. Αυτό είναι που δημιουργεί τον φόβο του θανάτου. Ο φόβος έρχεται επειδή δεν ζούμε. “Δεν έχω ζήσει ακόμη, και αν συμβεί ο θάνατος, τότε θα πεθάνω χωρίς να έχω ζήσει”, συνηθίζεται να λέγεται.

Η σύγχρονη ψυχολογία δέχεται ότι και στο σεξ συμβαίνει ένας μικρός θάνατος. Η πιο πιστή αντιστοιχία του θανάτου στην καθημερινή ζωή θεωρείται από τους ψυχολόγους η διαδικασία του οργασμού. Μια ζωτική ενέργεια απελευθερώνεται από το σώμα. Νιώθουμε οργασμικοί, χαλαρωμένοι. Και στον θάνατο; Όλη η ενέργεια που έχει συσσωρευτεί επί χρόνια, απελευθερώνεται. Ο ύστατος και μεγαλύτερος οργασμός. Ο θάνατος μπορεί να γίνει η απόλυτη ολοκλήρωση, αυτό όμως είναι δυνατόν μόνο αν έχουμε ζήσει τη ζωή. Όταν πεθαίνει ένας Άγιος, η ενέργεια που εκλύεται είναι θείο δώρο για τους παρευρισκόμενους.

“Ο θάνατος σας τρομάζει;” ρώτησαν τη γερόντισσα Γαβριηλία. Απάντησε: “Αυτός είναι που δεν με τρομάζει καθόλου! Όταν έρθει η ώρα να φύγω, εμένα μου φαίνεται πολύ απλό γιατί δεν υπάρχει θάνατος. Γιατί κλείνει μία πόρτα και ανοίγει μία άλλη! Όταν φύγω απ’ αυτόν τον κόσμο, όπως όταν περνά μια βάρκα – που λέει και ο ποιητής – δεν αφήνει κανένα σημάδι πίσω της στο νερό, έτσι και γω…Απάθεια! Είμαι μόνο θεατής!

” Οι πραγματικοί ασκητές ζουν την κάθε μέρα σαν να είναι η τελευταία τους και πεθαίνουν με πολλή συνειδητότητα για το τι ακριβώς είναι ο θάνατος και έτσι δεν παρασύρονται από τον πανικό και τον τρόμο. “Τους ανθρώπους”, γράφει ο Επίκτητος, “δεν τους ταράζουν τα ίδια τα πράγματα, αλλά οι ιδέες που έχουν για τα πράγματα”. Αν ο θάνατος ήταν κάτι φοβερό, θα ήταν και για τον Σωκράτη. Αλλά και ο Ερμής ο Τρισμέγιστος έχει παρόμοια γνώμη: “Ας μιλήσουμε τώρα για το θάνατο. γιατί ο θάνατος φοβίζει τους περισσότερους ότι είναι μεγάλο κακό, επειδή αγνοούν την αλήθεια”.

Σε πολλές θρησκείες και φιλοσοφίες που σημάδεψαν την εξέλιξη της ανθρωπότητας, το φως βρίσκεται σε διαρκή και εξοντωτικό πόλεμο με το σκοτάδι, η ζωή με το θάνατο, το καλό με το κακό, το θετικό με το αρνητικό. Έτσι διαμορφώθηκε ένας ιδεαλισμός ποτισμένος από αγωνία να επικρατήσει το πρώτο και να αφανιστεί το δεύτερο. Όμως αυτό είναι τόσο ακατανόητο όσο και η ύπαρξη ηλεκτρικού ρεύματος χωρίς θετικό και αρνητικό πόλο. Τα “αντίθετα” είναι δύο διαφορετικές πλευρές της πραγματικότητας, του ίδιου υπό παρατήρηση συστήματος. Η εξάλειψη του ενός πόλου συνεπάγεται την εξάλειψη όλου του συστήματος.

Η ίδια η φύση μας δείχνει ότι το καθετί βρίσκεται σε διαρκή κίνηση και αλλαγή. Η μεταβολή είναι η ουσία της ζωής. “Όλα κυλούν και τίποτα δε μένει σταθερό”, έλεγε ο Ηράκλειτος. Στον Φαίδωνα ο Σωκράτης μας λέει ότι παντού στη φύση μπορεί να παρατηρήσει κανείς το παιχνίδι των αντιθέσεων: μέρα και νύχτα, ύπνος και εγρήγορση, ζωή και θάνατος κ.τ.λ. Όλα τα ζεύγη των αντιθέτων έχουν παροδική και μεταβαλλόμενη μορφή. το καλό και το κακό μπορούν να μεταβληθούν σε καλύτερο και χειρότερο αντίστοιχα. Η νύχτα προβάλλει από την μέρα μέσω του λυκόφωτος και η μέρα από την νύχτα μέσω του λυκαυγούς.

Παντού στο Σύμπαν διακρίνουμε το παιχνίδι του γιν και του γιανγκ.

Ο Σωκράτης βεβαιώνει: “Δεν υπάρχει θάνατος ούτε για τους ζωντανούς, ούτε για εκείνους που έχουν φύγει”, υπονοώντας ότι είναι μόνο ένα γεγονός στην συνείδηση.

Και ο Ερμής ο Τρισμέγιστος αποφαίνεται: “Ούτε γεννήθηκε, ούτε υπάρχει κάτι νεκρό στον κόσμο, ούτε θα υπάρξει ποτέ”. Και για να μας διαλύσει κάθε πιθανή παρανόηση, συνεχίζει: “Τίποτε απ’ όσα υπάρχουν στον κόσμο, δεν θα χαθεί ποτέ”.

Από την άλλη μεριά, ο Ευριπίδης, πιο ανθρώπινος αναρωτιέται: “Ποιος ξέρει αν είναι ζωή αυτό που λέμε θάνατος κι αν ο θάνατος είναι η ζωή;”

Και ο Πίνδαρος έρχεται να δώσει την θριαμβική απάντηση: “Ο ήλιος λάμπει για τους νεκρούς, ενώ οι ζώντες περιβάλλονται από την σκιά της νύχτας!”.

Όμως ο Πίνδαρος, αν και ποιητής, ήταν ταυτόχρονα φιλόσοφος και σοφός. Τα όσα λέει δεν απευθύνονται στους κοινούς ανθρώπους, αλλά σ’ εκείνους που γνώριζαν το μυστικό των Ελευσίνιων Μυστήριων. Για τους Έλληνες σοφούς η γέννηση, ο θάνατος και η επαναγέννηση θα μπορούσαν – και από μια σκοπιά έπρεπε – να συμβούν κάποια στιγμή στη ζωή του μύστη, όχι πραγματικά, αλλά μέσα στη συνείδησή του. Ο κύκλος αυτός έπρεπε να βιωθεί συνειδησιακά.

(Σημειωτέον ότι στην παράσταση “rien ne va plus”, ακούγεται στην αρχή το “Τούτη η κολόνα έχει μία τρύπα, βλέπεις την Περσεφόνη;” Γ.Σ.

(Περσεφόνη – Φερσεφόνη – Φέρει Φως – Ελευσίνια).

Για τον Ηράκλειτο

“πραγματικός θάνατος είναι όσα βλέπουμε ξύπνιοι”. Όσο για τον άλλο θάνατο, εκείνον της μύησης, ο ίδιος ο σοφός της Εφέσου μας λέει: “Όταν τα μάτια του σβήνουν, (ο μύστης) ανάβει ένα φως στον Εαυτό του μέσα στην νύχτα”.

Ο Πλάτωνας στο συγκεκριμένο θέμα διατύπωσε το εξής:

<Το “Αυτό” δεν μπορεί να κατανοηθεί παρά μόνο σε σχέση με το “Έτερον”>. Το “Αυτό” είναι η ζωή και οι εκφάνσεις της: το κλάμα του μωρού, το ερωτικό φιλί των εραστών, ο πόνοι της γέννας, το λουλούδι που ανθίζει, το ζώο που γρυλίζει όταν απειλείται. Το “Έτερον” είναι η ανυπαρξία, η μοναξιά, ο θάνατος, το κρύο…Αν όμως προσκολληθούμε μόνο στο Αυτό, χάνουμε την απόλαυση. Γιατί πως μπορείς να νιώσεις ζεστασιά αν δεν έχεις κρυώσει; Πως μπορείς να νιώσεις αγαλλίαση αν δεν έχεις πονέσει…

Το να κοιτάζουμε λοιπόν το θάνατο στα μάτια, σημαίνει πολύ απλά να επιδιώξουμε η ζωή μας να είναι ο αρμονικός συνδυασμός, η αρμονική συνύπαρξη του Αυτού με το Έτερον. Για ν’ αγαπήσουμε το Αυτό πρέπει να γνωρίσουμε το Έτερον και το αντίστροφο. Μόνο έτσι θα απολαύσουμε ηδονικά την απόλυτη ετερότητα, τον θάνατο. Άλλωστε όπως είπε ο Wittgenstein:

“Ο φόβος του θανάτου είναι το πιο εύγλωττο σημάδι ενός Λάθους, δηλαδή μιας κακής ζωής”.

Χρειαζόμαστε μια διεύρυνση της συνείδησης ώστε να βλέπουμε όχι μονόπλευρα, αλλά ολοκληρωτικά. Η ανατολή του Ήλιου είναι η γέννηση της μέρας, η δύση του είναι ο θάνατός της. Η συνάντηση μ’ ένα θετικό δημιουργικό άτομο είναι η γέννηση μιας ευχάριστης κατάστασης, ο αποχωρισμός ένας μικρός θάνατος. Όλα αυτά, είναι μικρές ή μεγάλες αλλαγές που μπορούν να μας μάθουν να κυλάμε μαζί τους, αλλά και με τη μεγάλη αλλαγή που μας περιμένει…Θα μάθουμε έτσι να ΧΟΡΕΥΟΥΜΕ με το θάνατο, αλλά σε κάθε στροφή αυτού του ΧΟΡΟΥ, θα ξαναανακαλύπτουμε τη ζωή, την άνοιξη και την ελπίδα. Και θα μάθουμε να χαιρόμαστε απλά και βαθιά το κάθε τι, γιατί θα ξέρουμε την φύση του, τον κύκλο που θα διαγράφει η γέννησή του και την ποιότητα της οδύνης, της χαράς του κάθε τοκετού.

Ένα διαρκές ταξίδι από την αγωνία στην έκσταση! Ο θάνατος είναι το μόνο παιχνίδι (μια παρτίδα σκάκι) που παίζουμε με τον ίδιο απολαυστικό τρόπο ως το τέλος της ζωής μας. Βέβαια είναι ένα δύσκολο παιχνίδι (όπως και το σκάκι!). Πρέπει να ξέρεις πότε θα του κρυφτείς και πότε να του φανερωθείς. Οι πιο καλοί παίχτες είναι αυτοί που λαχταρούν με όλη την ψυχή τους τη ζωή. Με το άλλο της χέρι η λαχτάρα της ζωής χαϊδεύει πάντα το θάνατο! Η συνείδηση δεν μπορεί ν’ αφανιστεί με τον θάνατο, γιατί η συνείδηση ξεπερνά το Χρόνο. Πρέπει να μάθουμε να προσεγγίζουμε το θάνατο μ’ ευγνωμοσύνη γνωρίζοντας τι ακριβώς είναι: “η τελική εξαφάνιση του εγώ, το τέλος της πλάνης του χρόνου και του Εαυτού. Ο χρόνος και ο εαυτός είναι το παλιό κέλυφος που μια μέρα η συνείδηση θα σπάσει, όπως η πεταλούδα σπάει το κουκούλι για να πετάξει προς τον Ήλιο”.

(Darryl Reanney)

“…Η ζωή μου δεν ήταν η ζωή ενός μουσικού.
Ήταν περισσότερο η ζωή ενός επικίνδυνου και ανήσυχου νέου

που η μουσική κατάφερε κάπως να τον ηρεμήσει

και να τον κάνει “κατ’ επιφάνειαν νόμιμον” …

Θέλω ν’ απαλλαγώ από όλες τις εφήμερες και κάπως μάταιες απολαύσεις

που με έδεναν τόσο καιρό με το χώμα, με τη γη

και να πετάξω προς το θάνατό μου και που ξέρεις;
Ίσως πετώντας προς Αυτόν θυμηθώ τον ξεχασμένο μου προορισμό…

την πορεία μου προς τα άστρα.

Άδειος και Ολόφωτος”

(Μάνος Χατζιδάκις).


Στο τέλος της παράστασης ακουγεται η “Αθανασία” του Μάνου σε στίχους Νίκου Γκάτσου μέσα στο στεφάνι – κουκούλι επώασης – Αυγό της ζωής. Και η παράσταση τελειώνει μ’ ένα βαλς. Είναι το βαλς των έξι Αθανασιών με το θάνατο.

Στην Ινδική μυθολογία ο Θεός είναι Χορευτής. “Ναταρατζ”.

Είναι γνωστός ο χορός του Σίβα. Αυτή είναι η ανατολική ιδέα για το Θεό. Μια ιδέα μη – δυαδική. Όταν σταματά ο Χορευτής σταματά ο Χορός. Δεν μπορείς να χωρίσεις το χορό από το χορευτή.

Και ο χορός φτάνει σε κορύφωση, σε κρεσέντο (βλέπε χορός των Σούφι), όταν ο χορευτής χάνεται μέσα του, λιώνει, όταν δεν υπάρχει ούτε χορός ούτε χορευτής. Και οι δύο είναι Ένα…μια κίνηση καθαρής ενέργειας και χαράς. Γιατί ο Χορός έχει κάτι μέσα του από την ίδια τη ζωή. Και η ανθρωπότητα είναι ένας χορός του Θεού, που φτάνει όλο και ψηλότερα. Ο Θεός κινείται όλο και πιο γρήγορα, λιώνει μέσα στο Χορό του.


Ο χωροχρόνος βρίσκεται εδώ απλά για να κάνει κάτι. Όταν δεν υπάρχει χρόνος, τότε δεν υπάρχει θάνατος. Υπάρχει Αγάπη. Στο μεταξύ Χορεύουμε το Χορό και παίζουμε το Παιχνίδι, επειδή η χαρά βρίσκεται στην αλλαγή της πορείας και όχι στην κατάληξη. Απλά, όσο συνεχίζεται το εσωτερικό ταξίδι, το απολαμβάνουμε, αυτό είναι η ουσία. Αυτό έχει σημασία πάνω απ’ όλα! Και η προσωπική αλήθεια του καθενός μας.