«ΤΟ ΓΥΜΝΟ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ»/ Αρθρο του Γιαννη Δογανη συνοδευτικο του καταλογου της ομωνυμης ομαδικης, στην αιθουσα τεχνης Φοιβος, ΕΚΤ

«Το γυμνό στην τέχνη».
Πανελλήνια ομαδική. Αίθουσα τέχνης Φοίβος. Εικαστικο κεντρο Τρικαλων.

Καλλιτεχνική επιμέλεια, συμμετοχή, Φωτογραφιες κειμενου, copyright :

Giannis Doganis

Συνήθως η τέχνη καταπιάνεται με τους ανθρώπους σαν ψυχολογικές οντότητες, ψυχές που είναι τυλιγμένες σε φυσικές μορφές. Την ενδιαφέρει λιγότερο αυτός καθεαυτός ο όγκος του σώματος. Όμως έχει ενδιαφέρον η σχέση που υπάρχει ανάμεσα στο γυμνό και στη γύμνια.

Το πρώτο έχει να κάνει με την επιθυμία της εξερεύνησης και της παρουσίασης του σώματος, ενώ το άλλο έχει να κάνει με την προσπάθεια να το κρύψεις – πρόκειται δηλαδή για το σεμνό και το άσεμνο. Από τη μία στέκει η γυμνότητα σαν φυσικό γεγονός και από την άλλη εμφανίζεται η διαδικασία του γδυσίματος, που σημαίνει ταυτόχρονα πρόκληση, αμαρτία, σεξουαλικότητα. Οι πρωτόπλαστοι προ του μήλου, ήταν γυμνοί και δεν γνώριζαν. Μετά το μήλο, ντράπηκαν για τη γυμνότητά τους. Άρα το γυμνό είναι αθώο, ενώ το γδύσιμο είναι αμαρτωλό.

Το γυμνό στην τέχνη εμφανίζεται με την αυγή της Αναγέννησης (1400). Σ’ όλο τον θρησκόληπτο και συντηρητικό Μεσαίωνα το γυμνό – όντας ταυτισμένο με τη σωματική αμαρτία – ήταν απαγορευμένο. Η αναγέννηση επιστρέφει στον άνθρωπο και αποθεώνει τη ζωή μέσα από την αποθέωση νεανικών γυμνών σωμάτων. Είναι γνωστό ότι ο Χριστιανισμός, τρομοκρατημένος από τη δύναμη της σάρκας, κατέστησε το κορμί λίκνο όλων των ηθικών δεισιδαιμονιών. Εκεί βασίζονται οι συντηρητισμοί και όλες οι προκλήσεις και παρεκκλίσεις. Στην δυτικοευρωπαϊκή τέχνη κυριαρχεί – πρώτιστα το μοντέλο του άνδρα – καλλιτέχνη – συλλέκτη – παραγγελιοδότη – καταναλωτή και της γυναίκας προϊόντος προς κατανάλωση – βραβείο για τον ισχυρό της ημέρας και αιωνίου θέματος των ρομαντικών.

Η παρουσία του γυμνού στην τέχνη δεν είναι τίποτα άλλο από μία περιπέτεια, από μία αποθέωση και παρακμή του σώματος, δηλαδή της ίδιας της ζωής όπως αυτή καθρεπτίζεται μέσα στα ανθρώπινα σύνολα ή τις κοινωνικές ομάδες. Και αν η τέχνη είναι μία μορφή διεξόδου για το γενετήσιο ένστικτο, καταλαβαίνει κανείς γιατί το γυμνό ήταν ανέκαθεν αγαπημένο θέμα της ζωγραφικής. Το βλέμμα, από το οποίο αρχίζει η επιθυμία, είναι υπεύθυνο για τις αισθησιακές αλλά και τις αισθητικές μας επιλογές. Βλέπουμε όχι με τα μάτια, αλλά (με) τις ανάγκες μας. Παθητικό το βλέμμα, καλύπτει την libido και από την άλλη, εξιδανικεύοντάς την παράγει τέχνη. Όλα κατά βάθος ξεκινούν από μία έλλειψη.

Σήμερα έχουμε φθάσει στο σημείο να ορίζουμε το έργο τέχνης από το λεγόμενο display, από τον χώρο στον οποίο παρουσιάζεται. Για παράδειγμα, αν δεις το “sex parts” του Warhol στο Whitney Museum της Νέας Υόρκης, είναι τέχνη. Αν το δεις στα περίπτερα της Ομόνοιας, παύει να είναι. Υπάρχουν όρια ανάμεσα στην ερωτική τέχνη και την πορνογραφία. Βρίσκονται στην απομάκρυνση. Η τέχνη κρατάει μια απόσταση, απέναντι στο αντικείμενό της. Ενώ η πορνογραφία ποτέ. Είναι μία απομόνωση και όχι μία διεύρυνση του σεξουαλικού σου ορίζοντα. Ο Φρόιντ επιμένει πως η θέα των γεννητικών οργάνων δεν προκαλεί αισθητικά αποτελέσματα, ίσως μάλιστα να μην προκαλεί ούτε και επιθυμία, αλλά περισσότερο φόβο.

Η πορνογραφία είναι ένας χώρος κατακερματισμού του ερωτισμού, μία επιχείρηση με σκοπό το κέρδος. Η τέχνη συνήθως δεν έχει τέτοιες βλέψεις. Η ελληνική τέχνη δεν χαρακτηρίζεται ακόμη από ανάλογα φαινόμενα,, πλην εξαιρέσεων που δείχνουν βιαστικές υιοθετήσεις, φαινόμενα μιμητισμού.

Εκείνο που εμφανίζεται με επικίνδυνες διαστάσεις στον Ελληνικό χώρο είναι δείγματα καλλιτεχνικής εκπόρνευσης. Και αυτό σημαίνει να εκποιείς δυνατότητες της σύγχρονης τέχνης για να αγοράσεις διαμερίσματα.

Σίγουρα η πορνογραφία ξεκινάει από κει που σταματάει η τέχνη. Δεν είναι η ερωτική πράξη που πειράζει, ούτε το γυμνό που είναι ενοχλητικό. Είναι όταν γίνεται έξω από κάθε καλλιτεχνική δημιουργία. Εντάξει, στην τέχνη επιτρέπονται όλα, με την προϋπόθεση ότι δεν γίνονται μονάχα για να ξυπνήσουν ότι πιο χαμηλό ένστικτο έχεις. Ο σκοπός είναι να κάνεις μια φόρμα – να δημιουργήσεις τέχνη. Οτιδήποτε κάνεις μπορεί να είναι έργο τέχνης αρκεί να σε πηγαίνει κάπου. Ότι είναι μονοσήμαντο, άμεσα αντιληπτό και ευανάγνωστο, δεν είναι τέχνη. Ότι είναι δηλαδή αυτό και μόνο αυτό. Ότι δε συγκινεί, δε δίνει ερμηνείες και οδηγεί πουθενά.

Στην σύγχρονη τέχνη υπάρχει μια εμμονή με το σεξ. Μέσα από το σεξ πουλιέται μια ψευδαίσθηση αφαίρεσης του φύλλου συκής, οπότε επιστρέφουμε στην εύκολη ζωή του παραδείσου. Είναι η έννοια του προπατορικού αμαρτήματος, σαν βάση του δυτικού πολιτισμού. Αλλά γιατί άραγε πρέπει να αισθανόμαστε πως η σεξουαλικότητα πρέπει πάντα να είναι παρούσα στην αντίληψή μας για το γυμνό; Πιστεύω πως αυτό είναι αποτέλεσμα της κουλτούρας μας, της τεχνικής της διαφήμισης και της αντίληψής μας για τη λαγνεία.

Ο νους δεν είναι παρά αυτός που βιώνει, ο γνώστης. Το γυμνό σώμα δεν είναι παρά αυτό που έχει βιωθεί, το γνωστό. Αν μπορούμε να στρέψουμε την προσοχή από το ένα στο άλλο, τότε θα πρέπει να υπάρχει ένα «εγώ» που δεν βρίσκεται παγιδευμένο στην δυαδικότητα του σώματος ή του νου. Δεν είμαστε το σώμα, δεν είμαστε ο νους. Είμαστε αυτοί που έχουν σώμα και νου.