.
ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1992 - ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΧΙΛΛΕΙΟ -ΤΡΙΚΑΛΑ
Η ΣΥΜΒΟΛΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΟΧΗΜΑ
ΣΤΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ-ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟΥ.
Προσπαθεια προσεγγισης - αναλυσης του μαγικου κόσμου των συμβόλων και της προσφορας του στη γνώση του ανθρώπινου πνευματος.
" Η ιδέα δεν μπορει να γίνει καθαρό φαινόμενο διχως το Σύμβολο, αλλά ωστόσο, δεν ταυτίζεται μαζί του. Και το Σύμβολο μετέχει της ιδεας διχως όμως να την κατακτά απόλυτα. Μ' αυτό τον τρόπο η ιδέα παραμένει ο "ασώματος και άμορφος" δραπέτης. Ομως, και παρά την πρόκληση προς τον κοινό νού, η δραπέτευση της ιδέας αφήνει πισω της ένα ίχνος. Και ακριβώς αυτό είναι το Σύμβολο. "
Πλωτίνου Αισθητική
Η συγκεκριμένη εργασία είναι αποτέλεσμα αναζήτησης και πειραματισμού 3 χρόνων στους χώρους της Αναλυτικής Ψυχολογίας και στις τεχνοτροπίες και στους εικονογραφικούς-συμβολικούς τύπους που αναπτύχθηκαν στο πέρασμα του χρόνου. Βασικό κίνητρο της αναζήτησης αυτής ήταν η πίστη, ότι ο άνθρωπος ολοκληρώνεται μόνο όταν έχει αισθητη γνώση και επίγνωση της ασυνείδητης ζωής του, είτε διαλογιζόμενος είτε μέσα από τα όνειρα του και τα σύμβολα τους, και πιο γενικά με την παρατήρηση και γνώση του εαυτού.
Η ενασχόληση μου με την εικονογράφηση αρχέγονων συμβόλων και παραστάσεων πάνω σε πανί ή σε ξύλο (η επιλογή αυτή δεν ήταν τυχαία), μου έδωσε μια οπτική ερμηνεία της σκέψης μου, διερευνώντας την συμβολική σημασία της τέχνης και παρατηρώντας την ψυχολογική σημασία των εμπειριών μου στην καθημερινή ζωή. Η ενασχόληση μου αυτή, ένιωθα με το πέρασμα του χρόνου να λειτουργεί καταλυτικά στον ψυχισμό μου, νιώθοντας έντονα την ψυχοκαθαρτική της επίδραση.
Ηταν ένας όμορφος και συνάμα πρακτικός τρόπος διοχέτευσης των συναισθημάτων και γενικότερα της ζωτικής μου ενέργειας, ενώ συγχρόνως γινόταν αυτοανάλυση και αυτοκάθαρση. Με τον τρόπο αυτό γινόταν υλοποίηση αλλά και μετασχηματισμός του ενεργειακού δυναμικού μου, μια και δεν διέκρινα τοτε στον εαυτό μου κάποιο ιδιαίτερο ζωγραφικό ταλεντο.
Σιγα-σιγα, άρχισα να βλέπω στην έννοια του ασυνείδητου, όχι σαν την περιοχή των απωθημένων επιθυμιών (Φρόυντ), αλλά ένα κόσμο που είναι εξίσου πραγματικός στην ζωή του ανθρώπου με το συνειδητό εγώ "που σκέφτεται". Ενας κόσμος πολύ πλατύτερος και πολύ πιο πλούσιος από τον συνειδητό κόσμο. Η γλώσσα και τα πρόσωπα που κατοικούν αυτόν τον κόσμο είναι σύμβολα και εμείς επικοινωνούμε μαζί του αρχικά μέσα από τα όνειρα και στην συνέχεια με τον διαλογισμό.
Διαπίστωσα λοιπόν, ότι μια μελέτη του ατόμου και των συμβόλων του αποτελεί στην πραγματικότητα μελέτη της σχέσης του ατόμου με το ασυνείδητο του. Αρχισα να βλέπω το ασυνείδητο σαν οδηγό, φίλο και σύμβουλο του συνειδητού. Η μελέτη του ασυνείδητου έχει άμεση σχέση με την μελέτη των ανθρώπινων όντων καθώς και με τα υπαρξιακά-πνευματικά τους προβλήματα. Ετσι λοιπόν τα σύμβολα αποτελούν τη γλώσσα του ασυνείδητου και τα όνειρα ή τα οράματα, τις εκδηλώσεις του.
Η εμφάνιση πολλών από αυτά τα αρχέγονα σύμβολα (αρχέτυπα) στην αρχαία μυθολογία, στις λαϊκές παραδόσεις και στα τελετουργικά των πρωτόγονων δεν είναι τυχαία. Μάλιστα το συνειδητό και το ασυνείδητο μέσα στο ίδιο άτομο συνυπάρχουν, σέβονται το ένα την ύπαρξη του άλλου και εναρμονίζονται. Μπορούμε να πούμε ότι ο άνθρωπος "τελειουται", ολοκληρώνεται και εξελίσσεται τέλεια και αρμονικά, μόνο όταν πραγματωθεί ολοκληρωτικά αυτή η διαδικασία της εξατομίκευσης, μόνο όταν το συνειδητό και το ασυνείδητο μάθουν να συνυπάρχουν ειρηνικά και να συμπληρώνει το ένα το άλλο. Αυτή είναι και η προϋπόθεση της ευτυχίας.
Πιστεύω ότι η συλλογή αυτή των πανάρχαιων αλλά και σύγχρονων συμβόλων που εικονογράφησα σε πανί (πίνακες ή μαξιλάρια) αλλά και σε ξύλο, αποτελεί μια γραφική ιστορία της εξέλιξης της γραπτής επικοινωνίας και προσφέρει μια μοναδική εσωτερική όψη της ψυχολογίας του προϊστορικού αλλά και του σύγχρονου ανθρώπου. Εκείνο που μπορούμε να διαπιστώσουμε, είναι η σημαντική επίδραση που ασκούν τα ΑΡΧΕΤΥΠΑ πάνω στο άτομο.
Καθορίζουν τις συγκινήσεις του, επηρεάζουν τις σχέσεις του με τους άλλους, επιδρώντας έτσι πάνω σ' όλο το φάσμα της ζωής. Τέλος πιστεύω ότι αυτή η σύντομη παρουσίαση πέτυχε το σκοπό της, αν ο επισκέπτης της Εκθεσης βρει το θάρρος να επιδιώξει την εξερεύνηση και αφομοίωση του ασυνείδητου, κάτι που ξεκινάει πάντα με ένα σκύψιμο πάνω στον Εαυτό μας.
Η ΙΕΡΗ ΤΕΧΝΗ ΤΩΝ ΜΑΝΤΑΛΑΣ
Το σύμβολο του κύκλου ή της σφαίρας εκφράζει την ολότητα της ψυχής σ’ όλες τις όψεις της. Το σύμβολο αυτό είτε παρουσιάζεται στην αρχέγονη λατρεία του Ηλιου, στη σύγχρονη θρησκεία., στους μύθους, είτε παίρνει την μορφή των Μανταλα, τονίζει πάντα την πιο σημαντική πλευρά της ζωής : την ενότητα της και την πληρότητά της.
Πιο γενικά, η καμπύλη (το θέμα των Μανταλα), συμβολίζει κατά κανόνα την φυσική ολοκλήρωση, ενώ η τετράγωνη μορφή αντιπροσωπεύει την συνειδητοποίηση αυτής της ολοκλήρωσης.
Μάνταλα τώρα είναι μια μορφή τέχνης, ένα σχέδιο, ένα αρχέτυπο, ένα εργαλείο για να εργαστεί κανείς πάνω στον εαυτό του. Είναι ένας καθρέφτης του εαυτού μας και του κόσμου. Οταν κοιτάζετε Μάνταλας σε βιβλία, σε έργα τέχνης ή στη Φύση (και θα βρείτε πολλά εκεί), μπορεί να μείνετε κατάπληκτοι από την θαυμάσια έκφραση και ακτινοβολία. Τα Μάνταλας, αντιπροσωπεύουν το διάγραμμα, το σχήμα κάθε όντος και κάθε αντικειμένου και είναι τα σύμβολα κάθε πεπρωμένου.
Στα Σανσκριτικά "Μάνταλα" σημαίνει κύκλος. Αυτός ο κύκλος οργανώνεται γύρω από ένα κέντρο που είναι γνωστό σαν Μπίντου - ο σπόρος. Η ουσία του Μάνταλα έγκειται σε αυτό το πρωταρχικό κεντρικό σημείο και το υπόλοιπο του Μάνταλα εκπορεύεται από αυτό. Αυτό μας επιτρέπει να ορίσουμε το Μάνταλα σαν απεικόνιση κάθε μορφής που είναι οργανωμένη από την αρχή γύρω από ένα κεντρικό άξονα. Αυτός ο άξονας είναι το μέρος που είναι συγκεντρωμένη η ενέργεια.
Τα Μάνταλας είναι συμμετρικά και παρ' ολο που συνήθως είναι κύκλοι, μπορούν επίσης να είναι ελλειψοειδή, τριγωνικά, τετραγωνικά ή σπειροειδή. Συνδυασμοί αυτών των σχημάτων βρίσκονται σε όλα τα Μάνταλας που οι περισσότεροι αρχαίοι πολιτισμοί του κόσμου προσφέρουν σ' εκείνους που είναι σε θέση να τα αναγνωρίσουν.
Οι Θιβετανοί που είναι κύριοι αυτής της τέχνης, λένε ότι τα Μάνταλας ενεργούν σαν "ελευθερωτές της όρασης". Είναι μέσο διαλογισμού που συνδέεται άμεσα με τα μάτια. Αυτό το είδος πρακτικής - ο οραματισμός ενός εξωτερικού αντικειμένου, είναι μια μορφή της Ράτζα Γιόγκα, που λέγεται Τρατάκ.
Τα Μάνταλας είναι περίπλοκα και η σωστη χρήση τους απαιτεί εκτεταμένη γνώση. Οι απλούστερες, πιο εξαγνισμένες μορφές των Μανταλας είναι γνωστές σαν Γιάντρας, που σημαίνει "όργανο" η "εργαλείο". Τα Γιάντρας δεν είναι εικονικές παραστάσεις θεών. Είναι απλουστευμένες απεικονίσεις των αισθητηριακών αντιλήψεων μας. Μας δίνουν την άμεση οπτική ευκαιρία επιστροφής στο κέντρο.
Ο Κάρλ Γιούνγκ έχει μιλήσει εκτενώς στα βιβλία του για τα Μάνταλας. Στην αυτοβιογραφία του " Η Ζωή μου ", αναφέρει πως σε μια ορισμένη περίοδο της ζωής του ένιωσε τόσο φόβο άπό τις χιονοστοιβάδες του υποσυνείδητου νου του, που σταμάτησε να διδάσκει. Αφησε ακόμα και την έδρα του στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης. Στράφηκε απελπισμένος στα Μάνταλας, ελπίζοντας να βγει απ' την κατάθλιψη του. Αυτό του έδωσε την δυνατότητα να ακολουθήσει τα ιχνη των διεργασιών του νου του μέσω των μορφών των Μάνταλας. Ελεγε ότι κάθε πρωί συνήθιζε να σχεδιαζει μερικά Μάνταλας στο σημειωματάριο του, προσπαθώντας να διαγνώσει σε αυτά τις δυσκολίες και την πρόοδο του προς μια εσωτερική τάξη.
Για τον Γιουγκ, η κυκλική μορφή ενός Μάνταλα εξέφραζε την ολότητα της ψυχής. Αν όλα ήταν εντάξει, η "μπάλα" ήταν αρμονική.
"Τα σχέδια των Μάνταλας ήταν κρυπτογραφήματα πάνω στην κατάσταση της ύπαρξης μου, που έπαιρνα κάθε μέρα".
Ο Γιουνγκ συμπεραίνει ότι το Μάνταλα δίνει μια μικροκοσμική εικόνα της ψυχής. Δεν είναι μια αυθαίρετη δημιουργία, αλλά προέρχεται μάλλον από βαθειά γνώση της ανθρώπινης φύσης.
Στον λαμαισμό των Θιβετιανών, υπάρχουν Μάνταλα στολισμένα μεγαλόπρεπα που παίζουν ρόλο σημαντικό. Κατά κανόνα, τα Μάνταλα αυτά απεικονίζουν τον κόσμο στις σχέσεις του με την θεία δύναμη. Είναι ιερά γεωμετρικά σχέδια που αναπαριστάνουν την διάταξη των δυνάμεων και των ενεργειών της ζωής. Πολλές όμως από αυτές τις εικόνες της ανατολίτικης σκέψης είναι απλώς γεωμετρικές, όπως τα Γιάντρας που αναφέραμε.
Εκτός από τον κύκλο, ένα κοινό θέμα των γιάντρας σχηματίζεται με την αμοιβαία διείσδυση δυο τριγώνων, που το ένα κατευθύνεται προς τα πάνω, και το άλλο προς τα κάτω. Κατά παράδοση, τούτη η μορφή συμβολίζει την ένωση του Σιβα και της Σακτι, της αρσενικής και θηλυκής θεότητας, θέμα που παρουσιάζεται και στη γλυπτική με αναρίθμητες παραλλαγές. Από ψυχολογική άποψη, συμβολίζει την ένωση των αντιθέτων - την ένωση του προσωπικού και πρόσκαιρου κόσμου του Εγώ, με τον απρόσωπο και α-χρονο κόσμο του μη - Εγώ.
Στο τέλος, η ένωση τους αποτελεί το σκοπό της τελείωσης όλων των θρησκειών: είναι η ένωση της ψυχής με το Θεό. Τα δύο τρίγωνα που εισδύουν το ένα μέσα στο άλλο, έχουν συμβολική έννοια ανάλογη και πιο κοινή με του Μανταλα. Απεικονίζουν την ενότητα και την πληρότητα της ψυχής ή του Εαυτού, τμήματα του οποίου είναι το συνειδητό και το ασυνείδητο.
Αν και τα Μάνταλα συνδέονται με τον Βουδισμό, προβολές τους συναντάμε και σε άλλα θρησκευτικά και ιδεολογικά συστήματα. Βρίσκουμε επίσης αφηρημένα Μανταλα στη χριστιανική τέχνη της Ευρώπης. Ανάμεσα, στα λαμπρότερα παραδείγματα ειναι και οι ρόδακες των καθεδρικών ναών. Απεικονίζουν τον Εαυτό του ανθρώπου που μετατοπίζεται στο κοσμικό χώρο. Ο Δάντης οραματίστηκε ένα κοσμικό μανταλα με την μορφή ενός λευκού ακτινοβόλου ρόδου.
Σαν μανταλα μπορούμε να θεωρήσουμε τα φωτοστέφανα του Χριστού και των Αγίων στους θρησκευτικούς πίνακες. Σε πολλές περιπτώσεις, μόνον το φωτοστέφανο του Χριστού διαιρείται σε τέσσερα μέρη - χαρακτηριστικός υπαινιγμός για τα μαρτύρια που τράβηξε σαν Υιός του ανθρώπου - για το θάνατο του στο σταυρό και ταυτόχρονα σύμβολο της διαφοροποιημένης ενότητας του. Στους τοίχους των πρώτων ρωμανικών εκκλησιών συναντάμε πότε-πότε αφηρημένες κυκλικές μορφές. Αυτές ανάγονται ισως σε ειδωλολατρικά πρότυπα.
Στην μη χριστιανική τέχνη, τούτοι οι κύκλοι ονομάζονται "ηλιακοί τροχοί". Τους συναντάμε χαραγμένους στους βράχους που χρονολογούνται από την νεολιθική εποχή, ενώ ο τροχός δεν είχε ακόμα εφευρεθεί. Οπως παράτήρησε ο Γιούνγκ, ο όρος "ηλιακός τροχός" προσδιορίζει την εξωτερική μόνο όψη της εικόνας. Αυτό που ενδιαφέρει όλες τις εποχές είναι η εμπειρία μιας αρχετυπικής εικόνας, εσωτερικής, που ο άνθρωπος της λίθινης εποχής εξέφρασε τόσο πιστά ζωγράφιζοντας τους ταύρους, τα ζαρκάδια, ή τ' άγρια άλογα.
Μια υποκρυπτόμενη ιδέα των Μάνταλα υπάρχει στην Βυζαντινή εικονογραφία. Στο θόλο των εκκλησιών, ο Παντοκράτορας πλαισιώνεται από τους 4 Ευαγγελιστές. Επίκεντρο σύμβολο βέβαια της Χριστιανικής Τέχνης δεν είναι το Μάνταλα μα ο Σταυρός ή ο Εσταυρωμένος. Μέχρι την καρολίνιο εποχή χρησιμοποιούσαν τον ελληνικό σταυρό-τον ισόπλευρο- και το μάνταλα περιλαμβανόταν έμμεσα σ' αυτόν.
Μα με το πέρασμα του χρόνου το κέντρο μετατοπίστηκε προς τα πάνω για να καταλήξει στο λατινικό σταυρό, στη μορφή που έχουμε συνηθίσει σήμερα. Αυτή η εξέλιξη είναι σημαντική,γιατί συσχετίζεται, με την εσωτερική εξέλιξη της χριστιανοσύνης ως τον απώτερο μεσαίωνα. Πιο απλά, συμβολίζει την τάση να μετακινηθεί το κέντρο απ' τον άνθρωπο και την πίστη του στη γη, και να "υψωθεί" προς την πνευματική σφαίρα.
Αυτή η τάση πηγάζει απ' την επιθυμία να μεταφέρουμε σε πράξεις το λόγο του Χριστού :
"Το βασίλειον μου δεν είναι του κόσμου τούτου".
Η επίγεια ζωή, ο κόσμος, το σώμα, ήταν δυνάμεις επομένως που έπρεπε να κατανικηθούν. Η ελπίδα του ανθρώπου στρεφόταν προς το υπερπέραν, γιατί του είχαν υποσχεθεί την τελείωση στον παράδεισο. Η προσπάθεια τούτη έφτασε στον απώτατο στόχο της με το μεσαιωνικό μυστικισμό. Η ελπίδα στο υπερπέραν βρήκε την έκφραση της όχι μόνο στην μετατόπιση προς τα πάνω του κέντρου του σταυρού, αλλά και στο ύψος (που μεγάλωνε διαρκώς) των γοτθικών καθεδρικών ναών, που λες και αψηφούν τους νόμους της βαρύτητας.
Είδαμε ότι η επανάληψη του ίδιου μοτίβου στις 4 γωνίες ή στις 4 πλευρές, είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα μιας Μάνταλα. Επεκτείνοντας τώρα την ιδέα της Μάνταλα θα μπορούσαμε να πούμε ότι το άθροισμα των ενεργειών και δραστηριοτήτων ενός ατόμου, μιας πόλης ή μιας χώρας, συνιστά την ολογραφια μιας μάνταλα. Αλλά, όπως λίγοι μπορούν να κατασκευάσουν μια μάνταλα - αν και όλοι αισθάνονται την επιρροή της - το ίδιο δύσκολο είναι να παρατηρήσεις το σχέδιο που ξεδιπλώνεται από τις ενέργειες του εαυτού. Ο λόγος είναι ότι συνήθως δρούμε αυθόρμητα, ωθούμενοι από παρορμήσεις και ανάγκες, και καθόλου ή ελάχιστα βάσει λογικού σχεδιασμού. Ετσι, η ζωή μας φαίνεται μάλλον σαν μια σειρά από ασύνδετα επεισόδια.
Υπάρχουν, παρόλα αυτά, περιπτώσεις που καθόμαστε και κάνουμε μια ανασκόπηση της μέχρι τώρα ζωής μας. Αναπολούμε τις πράξεις μας, τις στάσεις και τις απόψεις μας και μερικές φορές επεμβαίνουμε πάνω σε αυτές διορθωτικά. Σε ένά πιό βαθύ επίπεδο, ανασύρουμε και εξετάζουμε στο φως της αποκτημένης εμπειρίας τα κίνητρα των πράξεων μας. Αλλά σπάνια έχουμε τον χρόνο της ολοκλήρωσης. Σε αυτή την περίπτωση η τετραπλή διάταξη της μάνταλα μπορεί να αποβεί διδακτική.
Αν θέλουμε, λοιπόν, να συναγωνιστούμε την αρμονία και την άψογοσύνη μιας μάνταλα, είναι απαραίτητο στην καθημερινή δράση να χρησιμοποιούμε τα εξής στοιχεία :
Στρατηγική (ή σχεδιασμό), δύναμη πραγμάτωσης (ενέργεια) και ρυθμική επανάληψη της πράξης (συντονισμός με τον χρόνο). Αν σε αυτά προσθέσουμε σαν τέταρτο στοιχείο την ομορφιά, έχουμε τότε μια μάνταλα στην καθημερινή ζωή!
Το ανωτερω κειμενο ειναι αποσπασμα απο την εργασια του Γιαννη Δογανη:
Η ΣΥΜΒΟΛΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΟΧΗΜΑ
ΣΤΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ-ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟΥ.
Τρικαλα-Γεναρης ' 92
.
.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου